Ֆիզիկա

I.1

II.1

III.3

IV.2

V.3

VI.4դ

VII.2 10սմ

VIII.3 0,14

Լույս

• Լույս, էլեկտրամագնիսական ճառագայթում, որն արձակվում է տաքացած կամ գրգռված վիճակում գտնվող մարմինների կողմից։Հաճախ, լույս նշանակում է ոչ միայն տեսանելի լույսը, այլ նաև նրան հարող սպեկտրի լայն հատվածները։ Պատմաբանորեն հայտնվել է անտեսանելի լույս տերմինը՝ ուլտրամանուշակագույն լույս, ինֆրակարմիր լույս, ռադիոալիք։

• Ֆիզիկայի այն բաժինը, որտեղ ուսումնասիրվում է լույսը, կոչվում է օպտիկա։

Լույսը ճառագայթման տեսակներից է։ Լուսարձակում են Արեգակը, էլեկտրական լամպը և շիկացած այլ առարկաներ։ Լույսը կարող է թափանցել ապակու և ջրի միջով, սակայն բազմաթիվ այլ նյութերից այն անդրադառնում է։ Լույսի շնորհիվ մենք տեսնում ենք, այն օգնում է մեզ հաղորդակցվելու մեզ շրջապատող միջավայրի հետ։Արեգակը, էլեկտրական լամպը, հեռուստացույցը կամ պարզապես կրակը լուսարձակում են իրենց սեփական լույսը։ Սակայն առարկաների մեծ մասը չունի սեփական լույս. մենք դրանք տեսնում ենք միայն այն բանի շնորհիվ, որ նրանց անդրադարձրած լույսն ընկնում է մեր աչքերի մեջ։ Լույսի ամենամեծ քանակությունն անդրադարձնում են սպիտակ մակերևույթները, այդ պատճառով դրանք այդպես վառ են երևում։ Սև մակերևույթներն իրենց վրա ընկնող լույսը գրեթե չեն անդրադարձնում։ Հայելուց լույսն անդրադառնում է գրեթե ամբողջությամբ, և մենք հայելում տեսնում ենք առարկաների արտացոլումը։Սովորաբար լույսը տարածվում է ուղիղ գծով։ Եթե ճանապարհին այն հանդիպում է արգելքի, ապա այնտեղ, որտեղ լույսը չի թափանցում, առաջանում է ստվեր։

• Լույսի ամենատարածված աղբյուրները ջերմայիններն են։ Ամենապարզ ջերմային աղբյուրն է Արեգակը։ Երկրին հասնող Արեգակի լույսի էներգիայի մոտավորապես 44%-ը տեսանելի է։ Ջերմային աղբյուրի մի այլ օրինակ է շիկացման լամպը, որը որպես տեսանելի լույս արձակում է իր էներգիայի ընդամենը 10%-ը, իսկ մնացածը՝ որպես ինֆրակարմիր։

Լույսի բեկում

90°-ից տարբերվող անկյան տակ ընկնելով ապակու, ջրի կամ ցանկացած այլ թափանցիկ միջավայրի մեջ՝ լույսը փոխում է իր ուղղությունը։ Այս երևույթը կոչվում է բեկում կամ ռեֆրակցիա։ Պատճառն այն է, որ օդից տարբեր այլ թափանցիկ միջավայրերում լույսն ավելի դանդաղ է տարածվում, քան օդում։ Հենց բեկման շնորհիվ է, որ ջրով լի բաժակի մեջ ընկղմված ծղոտը կոտրված է երևում։ Բեկման հատկության շնորհիվ լույսը երկու (նաև՝ ավելի) միջավայրերով անցնելով սկզբնակետից մինչև վերջնակետ հասնելու համար «ընտրում է» ամենաարագ ճանապարհը։

Լույսի արագություն

Լույսի արագությունը բնության ամենամեծ արագությունն է և անօդ տարածությունում հավասար է 300 000 կմ/վրկ։ Այդ արագության հետ կապված աստղագիտության մեջ օգտագործվում է լուսատարի հեռավորության միավորը, որը հավասար է մեկ տարի ժամանակահատվածում լույսի անցած ճանապարհի երկարությանը։

Էլեկտրական դիմադրություն: Օհմի օրենքը շղթայի տեղամասի համար

  Լարման և հոսանքի ուժի U/I հարաբերությունը կախված չէ ոչ լարումից և ոչ էլ հոսանքի ուժից: Սակայն տարբեր հաղորդիչների համար այդ հարաբերությունը տարբեր է: Նշանակում է ՝ հաղորդչում լարման և հոսանքի ուժի հարաբերությունը որոշվում է միայն հաղորդչի հատկություններով: Այդ հարաբերությունը կարող է ծառայել որպես հաղորդչի բնութագիր, որն անվանում են էլեկտրական դիմադրություն, որը սովորաբար նշանակում է R տառով:

Դիմադրությունն արտահայտվում է օհմով: Մեկ օհմն այն հաղորդչի դիմադչությունն է, որտեղ հոսանքի ուժը հավասար է մեկ ամպերի, երբ նրա ծայրերին կիրատված է մեկ վոլտ լարում:

Միևնույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներում հոսանքի ուժի արժեքները հակադարձ համեմատական են այդ հաղորդիչների դիմադրութուններին:

Շղթայի տեղամասում հոսանքի ուժն ուղիղ համեմատական է տեղամասի ծայրերին կիրառված լարմանը և հակադարձ համեմատական այդ տեղամասի դիմադրությանը:

Այս պնդումն անվանում են Օհմի օրենք՝ ի պատիվ գերմանացի ֆիզիկոս Գեորգ Օհմի, որը 1826թ. Փորձնականորեն հայտնագործել է այդ օրենքը:

                   

Էլեկտրական լարում: Վոլտաչափ

Փակ շղթայի յուրաքանչյուր հաղորդչում, նրա մի ծարից մոյւսը լիցք տեղափոխելու ընթացքում էլեկտրական դաշտըկատարում է աշխատանք: Այդ աշխատանքը անվանում են հոսանքի աշխատանք, որը համեմատական է տեղափոխած լիցքի քանակին: Հետևաբար՝ հոսանքի աշխատանքի հարաբերությունը հաղորդչի տեղափոխված լիցքի քանակին հաստատուն մեծություն է և կարող է բնութագրել հաղորդչի ներսում էլեկտրական դաշտը: Այդ հարաբերությունը անվանում են լարում: Լարումն նշանակում են U տառով, իսկ հոսանքի աշխատանքը A տառով:

Լարում անվանում են այն ֆիզիկական մեծությունը, որը բնութագրում է էլեկտրական դաշտը փակ էլեկտրական շղթայի հաղորդիչում և հավասար է այս դաշտի կատարած աշխատանքի հարաբերությունը հաղորդչով տեղափոխված լիցքի քանակին:

Լարմամբ կարելի է բնութագրել ոչ միայն փակ էլեկտրական շղթայի առանձին, այլև ծղթայի կամայական տեղամասում:

Լարման միավորն անվանում են վոլտ: Մեկ վոլտն այն լարումն է, որի դեպքում շղթայի տվյալ տեղամասով մեկ կուլոն լիցք տեղափոխելիս էլեկտրական դաշտը կատարում է մեկ ջոուլ աշխատանք:

Շղթայի որևէ տեղամասի լարումը չափելու համար օգտագործվող սարքը կոչվում է վոլտաչափ: 

Հոսանքի ուժ: Ամպերաչափ

Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակները, ապա այդպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:

Հոսանքի ուժ անվանում են հաղորդչի լայնական հատույթով կամայական ժամանակում անցած լիցքի հարաբերությունն այդ ժամանակին:

                                          

Հոսանքի ուժն նշանակում են I տառով: Հոսանքի ուժի միավորն անվանում են ամպեր:

Էլեկտրական լիցքը նշանակում են q տառով: Էլեկտրական լիցքի միավորը 1 կուլոնն է:

Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է աղորդչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանում, երբ հաղորդչում հոսանքի ուժը մեկ ամպեր է:

Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքերով, որոնք կոչվում են ապերաչափներ:

Էլեկտրական հոսանքը մետաղներում

Պիդն վիճակում մարմինները բյուրեղանում են և բյուրեցերում մասնիկնեը ատարում են քաոսային բյուրեղային շարժում:

Մետաղում բյուրեղային ցանցի հանգույցների շուրւը տատանվում են դրական իոնները, իսկ հանգույցների միջակա տարածության մեջ անկանոն շարժվում են էլեկտրոնները, որոնք, ի տարբերություն իոնների կարող են տեղաշարժվել մետաղի ամբողջ ծավալով մեկ:

Եթե մետաղի ներսում էլեկտրական դաշտ կա, ապա էլեկտրոնների շարժումը լիովին քաոսային է:

Եթե մետաղի ներսում ստեղծենք էլեկտրական դաշտ, արդեն էլեկտրոնների շարժումը չի լինի լրիվ քաոսային: Անկանոն շարժման հետ միաժամանակ էլեկտրոնային գազը կշարժվի որպես մեկ ամբողջություն, այսինքն՝ կառաջանա էլեկտրական հոսանք:

Մետաղներում էլեկտրական հոսանքն ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժումն է էլեկտրական դաշռի ազդեցությամբ:

Մետաղե հաղորդիչներով հոսանք անցնելիս իոններ չեն տեղափոխվում: Հետևաբար՝ մետաղներում էլեկտրական հոսնքը միայն ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժումն է, իսկ էլեկտրոնները նոլոր մետաղներում նույն են:

Էլեկտրական հոսանքի ազդեցությունները

Էլեկտրական հոսանքն ուղեկցող երևույթները կամ, ինչպես ասում են, հոսանքի ազդեցությունները, հոսանի արտաքին դրսևորումներն են: Դրանք հնարավորություն են տալիս պարզելու հոսանքի առկայությունը այս կամ այն միջավայրում:

Հոսանքը դրսևորում է ջերմային ազդեցություն, որը օգտագործվում է բազմաթիվ էլեկտրաջեռուցիչ սարքերում:

Հոսանքը դրսևորում է նաև քիմիական ազդեցություն, որը օգտագործում են մաքուր մետաղներ ստանալու և առարկաները մետաղէ շերտով պատելու համար:

Հոսանքը դրսևորում է նաև բնախոսական ազդեցություն: Հոսանքի բնախոսական ազդեցությունն տեղի է մարդու և կենդանիների հյուսվածքներում: Հոսանքի բնախոսական ազդեցությամբ կծկվում են մկանները, մեծանում է անոթներումարյան հոսքի արագությունը, ուժեղանում է արյան մատակարումն առանձին օրգանների, արագանում է նյութափոխանակությունը հյուսվածքներում, վնասված օրգանների վերականգնումն և այն:

Հոսանքը դրսևորում է նաև մագնիսական ազդեցություն, որը հոսանքակիր հաղորդիչի և մագնիսի փոխազդեցության դրսևորումն է:

Էլեկտրական հոսանքի բոլոր ազդեցություններից միայն մագնիսականն է միշտ դրսևորվում:

Էլեկտրական հոսանք

Հոսանքի առաջին պարզագույն աղբյուրը դա գալվանական տարրն է, այն դեռ չի կորցրել իր գործնական նշանակությունը:

Գալվանական տարրը կազմված է երկու տարբեր մետաղե ձողերից կամ թիթեղներից, որոնք կոչվում են էլեկտրոդներ: Էլեկտրոդներն ընկղմված են էլեկտրոլիտի մեջ:

Էլեկտրոլիտը ծծմբական թթվի  թույլ ջային լուծույթն է:

Էլեկտրոդի այն մասը, որն ընկղմված չէ էլեկտրոլիտի մեջ, ծառայում է, որպես սեղմակ: Սեղմակներն հաղորդալարերով միացվում է էլեկտրական էներգիայի սպառիչ:

Դրական էլեկտրոդն անվանում են անոդ, իսկ բացասականը՝ կաթոդ:

Էլեկտրական հոսանքի աղբյուրներ

Հոսանքի առաջին պարզագույն աղբյուրը դա գալվանական տարրն է, այն դեռ չի կորցրել իր գործնական նշանակությունը:

Գալվանական տարրը կազմված է երկու տարբեր մետաղե ձողերից կամ թիթեղներից, որոնք կոչվում են էլեկտրոդներ: Էլեկտրոդներն ընկղմված են էլեկտրոլիտի մեջ:

Էլեկտրոլիտը ծծմբական թթվի  թույլ ջային լուծույթն է:

Էլեկտրոդի այն մասը, որն ընկղմված չէ էլեկտրոլիտի մեջ, ծառայում է, որպես սեղմակ: Սեղմակներն հաղորդալարերով միացվում է էլեկտրական էներգիայի սպառիչ:

Դրական էլեկտրոդն անվանում են անոդ, իսկ բացասականը՝ կաթոդ:

      17․ Ատոմի կառուցվածքը

Տարբերակ 1

Ո՞րն է ճիշտը

1.      Ատոմի կենտրոնում գտնվում է․

1․ էլեկտրոնը     2․ միջուկը    3․ նեյտրոնը

2.      Միջուկի շուրջը պտտվում է

1․ էլեկտրոնները      2․ նեյտրոնները:

3.      Միջուկը բաղկացած է․

1․ պրոտոններից և էլեկտրոններից

2․ էլեկտրոններից և նեյտրոններից

3․ պրոտոններից և նեյտրոններից

4.      Պրոտոնները ունեն․․․․ լիցք, իսկ նեյտրոնները․․․

1․ Դրական․․․ բացասական

2․  դրական․․․ լիցք չունեն

3․  բացասական․․․ դրական

4․ բացասական․․․ լիցք չունեն   

5.      Էլեկտրոնները կորցրած կամ ստացած ատոմը կոչվում է․

1․պրոտոն      2․ նեյտրոն     3․իոն

6.      Հելիումի ատոմը մեկ էլեկտրոն կորցնելուց հետո․

1․ կվերածվի չեզոք ատոմի
2․ կվերածվի դրական իոնի

3․ կառաջանա բացասական իոն

7.      Նատրիումի ատոմի միջուկի կազմում 23 մասնիկ կա։ Դրանցից 12-ը նեյտրոն է։ Քան՞ի պրոտոն կա միջուկում։ Քան՞ի էլեկրոն կա ատոմում, եթե այն էլեկտրաչեզոք է ․

1․ 11 պրոտոն և 23 էլեկտրոն

2․ 35 պրոտոն և 11 էլեկտրոն

3․ 11 պրոտոն և 12 էլեկտրոն

4․ 11 պրոտոն և 11 էլեկտրոն

5․ 11 պրոտոն և 35 էլեկտրոն