Պատմություն

Մաս 2 Միջին դար

Միջին շրջան
1) Ավատատիրության ձևավորումը և Քրիստոնեության ընդունումը
Ավատատիրություն
Միջնադարյան հասարակություն, որի հիմքում ընկած էր մասնավոր սեփականությունը կամ կալվածատիրական հասարակությունը։

Ավատ
Մասնավորհողային կալվածք, ավատատիրական հասարակություն։

Վաղ միջնադարում կային հողատիրության մի քանի ձևեր կային.
1.հայրենական կամ հայրենիք-հորից որդուն ժառանգաբար փոխանցվող հողեր
2.պարգևականք-ծառայության դիմաց տրվող հողաձև
3. Գանձագին-առք ու վաճառքով ձեռք բերված հողատեսակ
4. Վանքապատկան կամ եկեղեցապատկան հողեր-եկեղեցիներին և վանքերին պատկանող հողատեսակ
5. համայնական-ամբողջ համայնքին պատկանող հողեր

Ոստան հայոց- Արտաշատ մայրաքաղաքի գվառը, որտեղ կենտրոնացած էր արքունի հողային տիրույթները։(այստեղ ապրում էին, թագավորը, թագուհին, որդիները)

Սեպուհ-արքայական ընտանիքի կրտսեր անդամներ(արքայազներ)

Ավատատիրական աստիճանակարգություն- ենթակայության համակարգ, որը գլխավորում էր թագավորը, թագավորից հետո խոշոր նախարարները կամ բդեշխները, հետո գործակալ նախարարները, վերջում սեպուհները։

Տանուտերական Հայաստան- մարզպանական Հայաստան, նախարարական տան գլխավորը կոչվել է տեր կամ տանուտեր

Ավատատիրական հասարակությունը բաժանված էր երկու դասի.
Ազատներ-խոշոր և միջին հողատեր ազնվականությունը(նախարարներ, եկեղեցական հոգևորականություն, մանր ազնվականություն)

Անազատներ- ստորին դաս(առևտրականներ, քաղաքացիներ, գյուղացիներ, արհեստավորներ, շինականներ)

Քրիստոնեության ընդունումը որպես պետական կրոն
Առաջին դար. Քրիստոնեության ստեղծումը կամ առաջացումը, Քրիստոս
Թադեոս և Բարդուղիմեոս առաքյալների(Հայոց եկեղեցու հիմնադիրները, քրիստոնեության առաջին քարոզիչները)

Տրդատ III Մեծ-Հայոց արքա, ում օրոք քրիստոնեությունը հռչակվեց պետական կրոն (287-330թթ.)

301թ.-քրիստոնեության հռչակումը պետական կրոն
Գրիգոր Կուսավորիչ-քրիստոնեության առաջին քարոզիչները, առաջին կաթողիկոս (խոր վիրապ-բանտարկութ. վայր)
Հռիփսիմյան քույրեր-հռոմի կայսեր` Դիոկղետիանոսի կողմից հալածված քրիստոնյա քույրեր, ովքեր ապաստանեցին Հայաստանում, բայց նահատակվեցին այստեղ
Ագաթանգեղոս- 5րդ դարի պատմիչ, ով պատմում է քրիստոնեության շրջանի դեպքերի մասին։
Էջմիածին- մայր տաճար 303թ.
Մաժակ Կեսարիա- քաղաք Կապադովկիայում, որտեղ եպիսկոպոսների ժողովը Գրիգորին ձեռնադրեց որպես եպիսկոպոս։
Բագավան- բնակավայր Նպատ լեռան ստորոտում, որտեղ Տրդատ Մեծը, Աշխեն թագուհին և հայոց զորքը դիմավորեցին Գրիգորին
Արածանի գետ- Եփրատի արևելյան ճյուղը որտեղ Գրիգորը մկրտեց բոլոր քրիստոնյաներին։

Քրիստոնեության ընդունման պատմական նշանակությունը.
1.ազգապահպան նշանակություն
2. Հայ եկեղեցին որպես ազգային միասնականության հոգևոր և գաղափարական գրավական
3. հնուց եկող շատ տոների և ծեսերի պահպանում և նորի ստեղծում
4. Հայկական ճարտարապետության վերելք (եկեղեցաշինություն և խաչքարեր)
5. գիտության և մշակույթի զարգացում

2) Պետական կառավարման համակարգը։ Բանակը
1. Թագավորը և արքունի գործակալությունները.
Միապետություն- թագավոր(գործակալությունների ղեկավար, զինված ուժերի գերագույն հրամանատար)
Գործակալություններ. պետ. վարչություններ, որոնք օգնում են արքային երկրի կառավարման գործում(հազարապետություն, սպարապետություն, մարդպետություն, մեծ դատավարություն, թագադիր ասպետություն)
Շահապ. քաղաքագլուխ( պալատական ավագանու ներկայացուցիչ)
Պետ. զինանշան- արծիվ, դրոշը` ծիրանագույն, որի վրա գործված էր ոսկեգույն արծիվ)

2. Բանակ.
Ոստանիկ այրուձի- թագավորական ոստանը պաշտպանող հեծյալ ջոկատներ.
Թագավորի անձի պաշտպանություն- ընտրյալ նետաձիգներից բաղկացած այրուձի

3) Պայքար թագավորական իշխանության ուժեղացման համար
Տիրանի գահակալությունը
338-350թթ., հաջորդել է Խոսրով Կոտակին։
Հակասություն եկեղեցի-պետություն հարաբերություններ, որոշ նախարարական տների հետ էլ նույնպես։
Տրդատ, Գնել և Տիրիթ զավակներ- պատանդ Հռոմում։
Արշակ II 350-368թթ.
Ներսես Ա կաթողիկոս(Սահակ Պարթևի թոռը, որի միջնորդությամբ Գնելը և Տիրիթը վերադառնում են Հայաստան)
Փառանձեմ- Անդովք Սյունու դուստրը, Գնելի կինը, որի մահից հետո Հայոց արքա Արշակի կինը։
354թ.-Աշտիշատի ժողով(Հայ եկեղեցու առաջին ժողով)-հրավիրողներ` Ներսես կաթողիկոս և Արշակ արքա։
Արշակ Ավան-Առինջ Կոգովիտ գավառում
359թ.- պարսկա-հռոմեական պատերազմի վերսկսում
Մաժակ — քաղաք Կապադովկիայում, որտեղ հայոց արքան հանդիպեց հռոմեական կայսեր հետ դաշինքն ամրապնդեց Արշակի և Օլիմպիայի ամուսնությամբ։
363թ.- Պարսկաստանի և Հռոմի հաշտությունը, ամոթալի պայմանագիր(այդպես է կոչել հռոմեացի պատմիչ Ամմիանոսը)
Գանձակ-363թ., Վասակ Մամիկոնյանի զորքերը ջախջախում են Շապուհի ուղարկած զորքը։
Մերուժան Արծրունի և Վահան Մամիկոնյան- դավաճան նախարարներ, ովքեր անցան պարսիկների կողմը։
Անգեղ Բերդ-Ճամբարակ Անի բերդ- Արշակունիների գերեզմանոց(Աղձք գավառ, Արագածի լանջ)

Արշակ Բ
368թ.- Արշակի և Վասակի Մամիկոնյանի մեկնումը Տիզբոն, Արշակի փակվելը Անհուշ բերդում
Վասակ Մամիկոնյանի վախճանը — մորթազերծ արվեծ և մարմինը տիկ հանեցին
Արտագերս ամրոց- Հայոց թագուհի Փառանձեմի 11 հազար զորականների զինվորների պայքարը պարսիկների դեմ

Պապ թագավոր(370-374թթ.)
Մուշեղ Մամիկոնյան- Հայոց սպարապետ
370թ.- Մուշեղի 40 հազարանոց զորականների կողմից պարսիկների ջախջախումը Հայաստանի հարավային սահմանագծին
Ձիրավի ճակատամարտ- 371թ.(Ձիրավի դաշտ- Նպատ լեռան ստորոտ)
374թ.- Պապի դավադրական սպանությունը խնջույքի ժամանակ
Վարազդատ- Պապի ազգականը և նրա հաջորդը(374-378թթ.)օլիմպիական խաղերի հաղթող
Արշակ Գ և Վաղարշակ- Պապի մանկահասակ որդիներ, խնամակալը` սպարապետ Մանվել Մամիկոնյան

Ուրարտական արքայացանկ.
Սարդուրի Ա(Ք.ա. 835-825թթ.)
Իշպուինի(Ք.ա. 825-810թթ.)
Մենուա(Ք.ա. 810-786թթ.)
Արգիշտի Ա(Ք.ա. 786-764թթ.)
Սարդուրի Բ(Ք.ա. 764-735թթ.)
Ռուսա Ա( Ք.ա. 735-714թթ.)
Արգիշտի Բ(Ք.ա. 714-685թթ.)
Ռուսա Բ(Ք.ա. 685-645թթ.)
Սարդուրի Գ(Ք.ա. 643)

Հայկազունի-Երվանդականների արքայացանկ.
Սկայորդի(Ք.ա. 7րդ դարի առաջին կես-Հայկազունիների տոհմի իշխանության վերականգնողը)
Պարույր Սկայորդի(Ք.ա. 612թ.)
Երվանդ Ա սակավակյաց(Ք.ա. 580-570ական թթ.)
Տիգրան Ա Երվանդյան(Ք.ա. 560-524թթ.)
Վահագն Երվանդյան(Ք.ա. 524-540թթ.)
Երվանդ Բ սատրապ-Օրոնտես(Ք.ա. 360-ականներ)
Երվանդ Գ սատրապ-Օրոնտես(Ք.ա. 336-331թթ.)
Շամ-Սամոս(Ք.ա. 260-240թթ.)
Արշամ(Ք.ա. 240-220թթ.)
Երվանդ Դ վերջին(Ք.ա. 220-201թթ.)

Արտաշեսյանների արքայացանկ.
Արտաշես Ա(Ք.ա. 189-160թթ.)
Արտավազդ Ա(Ք.ա. 160-115թթ.)
Տիգրան Ա(Ք.ա. 115-95թթ.)
Տիգրան Բ Մեծ(Ք.ա. 95-55թթ.)
Արտավազդ Բ(Ք.ա. 55-34թթ.)
Արտաշես Բ(Ք.ա. 30-20թթ.)
Տիգրան Գ(Ք.ա. 20-8թթ.)
Տիգրան Դ(Ք.ա. 8-5թթ.)
Արտավազդ Գ(Ք.ա. 5-2թթ.)
Տիգրան Դ և Էրատո(Ք.ա. 2-1թթ.)
Արտաշեսյան արքայատոհմի անկումը

Վարդանանց պատերազմը
1. Հայ նախարարական համակարգը մարզպանական շրջանում
Մարզպանություն-Արևելյան Հայաստանի մարզպանական կարգավիճակը Պարսկաստանի կազմում։
Կառավարություն- հազարապետ` Վահան Ամատունի, սպարապետ` Վարդան Մամիկոնյան, մարզպան` Վասակ Սյունի, կաթողիկոս` Հովսեփ Վայոցձորցի
Հազկերտ Բ- պարսից արքա, 449թ., հրովարտակ, որով հայերից պահանջում էր կրոնափոխ լինել։
439թ.- Սահակ Պարթևի վախճանը(թաղված է Տարոն գավառի Աշտիշատ գյուղում)
440թ.- Մեսրոպ Մաշտոցի վախճանը(թաղված է Օշականում)
447թ.-
Աշխարհագիր-հողերի և բնակչության հաշվառում
449թ.- Արտաշատի ժողով, հրովարտակի մերժումը
Այրարատ նահանգ, Բագրևանդ գավառի Անգղ գյուղաքաղաք
Ղևոնդ երեց-նրա գլխավորությամբ Անգղից դուրս քշեցին մոգերին
Հայոց զորքը 66հազ.- 3 զորագունդ.
Առաջին.հրամանատար Ներշապուհ Արծրունի
Երկրորդ. հրամանատար Վարդան Մամիկոնյան
Երրորդ. հրամանատար Վասակ Սյունի
450թ.- Խաղխաղի ճակատամարտ(Ճորապահակ)
451թ. Մայիսի 26-Արտազ գավառ, Տղմուտ գետ, Ավարայրի դաշտ(հայոց զոհերի թիվ-1036, պարսից զինվորների զոհերի թիվը-3544)
Եղիշե. «Չգիտակցված մահը մահ է, գիտակցված մահը` անմահություն»
Եղիշե.«Քաջերը քաջերի դեմ ելնելով` երկու կողմն էլ պարտվեցին»
Դերենիկ Դեմիրճյան «Վարդանանք» պատմավեպ
Վահանանց պատերազմ- 481-484թթ.
Սպարապետ Վահան Մամիկոնյան
Մարզպան Սահակ Բագրատունի
Կաթողիկոս Հովհաննես Բ
Նշանավոր ճակատամարտեր- Ակոռիի ճակատամարտ(481թ.), Ներսեհապատի ճակատամարտ(482թ.), Ճարմանայի ճակատամարտ(482թ.)
Նվարսակի հաշտության պայմանագիր-484թ. (Վահան Մամիկոնյանի և Նիխոր զորավարի միջև)

Մեսրոպ Մաշտոցը և հայոց գրերի գյուտը
1. Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական առաքելությունը և գործունեությունը
2. Հայոց գրերի գյուտը։ Դպրոցը և թարգմանչական գործը

Ավատատիրության ձևավորումը և Քրիստոնեության ընդունումը

Ավատատիրություն Միջնադարյան հասարակություն, որի հիմքում ընկած էր մասնավոր սեփականությունը կամ կալվածատիրական հասարակությունը։ Ավատ Մասնավորհողային կալվածք, ավատատիրական հասարակություն։

Վաղ միջնադարում կային հողատիրության մի քանի ձևեր կային. 1.հայրենական կամ հայրենիք-հորից որդուն ժառանգաբար փոխանցվող հողեր 2.պարգևականք-ծառայության դիմաց տրվող հողաձև 3. Գանձագին-առք ու վաճառքով ձեռք բերված հողատեսակ 4. Վանքապատկան կամ եկեղեցապատկան հողեր-եկեղեցիներին և վանքերին պատկանող հողատեսակ 5. համայնական-ամբողջ համայնքին պատկանող հողեր Ոստան հայոց- Արտաշատ մայրաքաղաքի գվառը, որտեղ կենտրոնացած էր արքունի հողային տիրույթները։(այստեղ ապրում էին, թագավորը, թագուհին, որդիները)

Սեպուհ-արքայական ընտանիքի կրտսեր անդամներ(արքայազներ) Ավատատիրական աստիճանակարգություն- ենթակայության համակարգ, որը գլխավորում էր թագավորը, թագավորից հետո խոշոր նախարարները կամ բդեշխները, հետո գործակալ նախարարները, վերջում սեպուհները։ Տանուտերական Հայաստան- մարզպանական Հայաստան, նախարարական տան գլխավորը կոչվել է տեր կամ տանուտեր Ավատատիրական հասարակությունը բաժանված էր երկու դասի. Ազատներ-խոշոր և միջին հողատեր ազնվականությունը(նախարարներ, եկեղեցական հոգևորականություն, մանր ազնվականություն

Անազատներ- ստորին դաս(առևտրականներ, քաղաքացիներ, գյուղացիներ, արհեստավորներ, շինականներ)

Առաջին դար. Քրիստոնեության ստեղծումը կամ առաջացումը, Քրիստոս Թադեոս և Բարդուղիմեոս առաքյալների(Հայոց եկեղեցու հիմնադիրները, քրիստոնեության առաջին քարոզիչները)

Թեմա 7- Հայոց նախաքրիստոնեական հավատքը, գրավոր մշակույթ

Ենթահարցեր

1. Հայկական պետականությունների դիցարանները։
2. Գրավոր մշակույթ

Պատասխան

1.

Հեթանոսություն- բազմաստվածություն

Դիցարան-Աստվածների տուն, պանթեոն, ընտանիք, համախումբ

• Հայկ-Արատտա երկրի հովանավոր աստված, արարչագործ, Հայաստանի Աստծո որդին (բազմաստվածությունից հետո Հայկ համարվել է մեր ազգի նախնի նահապետը)

Վանի թագավորության դիցարան-Մհերի դուռ (Խալդյան դարպաս)-Խալդ,Թեյշեբա, Շիվինի

Նոր դիցարան՝

• Արսմազդ-Նոր դիցարանի ղեկավար,երկնքի ու երկրի արարիչ։
• Անահիտ-Ոսկեմայր, Հայոց աշխարհի փառքը, հովանավոր և պահապան աստվածուհին։
• Վահագն-Ռազմիկ, քաջության աստված
• Աստղիկ-լույսի, սիրո և գեղեցկության դիցուհի (վարդավարի տոնը, Մշո դաշտ)
• Նանե-մայրության և ընտանիքի պահապան դիցուհի
• Արեգ-արեգակի, լույսի,արդարության աստված
• Տիր-դպրության, գրի-գրականության և արվեստի աստված
• Վանատուր-հյուրընկալության աստված
• Միհր-

2․

• 405թ Մաշտոցյան գրերի ստեղծում Հույն պատմիչ-Փիլոստրատոս
• Արշակ I արքայի ժամանակ հայկական գրերի մասին (34-35թթ)
• 235թ-Ժամանակագրություն հույն պատմիչ-հայերին դասում է սեփական գիր ունեցող ժողովուրդների շարքում։

• Ագաթանգեղոս-վկայում է Հայկական նշանագրերի, նախաքրիստոնեական Հայաստանում դպրության Սիր աստծո պաշտամունքի մասին։

• Մովսես Խորենացի (5-րդ դարի պատմիչ,պատմահայր)-տեղեկացնում է, որ 2-3րդ դարում Բարձր Հայքի՝ Անի ամրոցում պահվում էր մեհենական պատմագրության դիվանը (արխիվ)։

Օտար լեզուների կիրառումը

• պարսկերեն
• էլամերեն
• ասորերեն
• հունարեն
• բաբելոներեն
• արամերեն

Հայկական մեհենագրություն

Մեհեյանների՝ տաճարների գիր,սրբազան գիր, հարյուրավոր նշաններից բաղկացած գրային համակարգ։ Ունեցել են պատկերների տեսք, կոչվել են պատկերանշաններ(օրինակ՝ եգիպտական հերոգլիֆները)։

Վանի թագավորության մեհենագրություն- 300 նշան, որոնք գրվել են աջից-ձախ և վերից-վար ուղղություններով։

Հայաստանում կիրառված օտար գրահամակարգերը-խեթա, լուվիական, հերոգլիֆներ, ասորաբաբելոնական սեպագիր։ Հին Հայաստանում կիրառվել է երկու այբուբեն՝ հունական և արամեական։

Թեմա 6 – Հին Հայստանի մշակույթը

Ենթահարցեր

1. Հայկական մշակույթի ակունքները
2. Հայկական առասպելներ և վիպերգեր

Պատասխաններ

1․

• Առասպելներ, վիպերգեր, կրոնական հավատալիքներ և սովորույթներ- Հայկական մշակույթի տարրեր, տոհմացեղային միությունների և վաղ պետական կազմավորումների շրջանում։
• Ժայռապատկերներ- Հայկական մշակույթի նյութական վկայություն (որսորդական, անասնապահական․․․) տեսարաններ։
• Հնագիտական պեղումներ- Հայկական մշակույթի նյութական վկայություններ (Հնագույն բնակավայրեր, դամբարաններ․․․)

2.

Առասպել- Աստվածների, սրփազան վայրերի, նախնիների և հեևոսների մասին ստեղծված հնագույն ավանդապատումներ։ (Ոչ իրական, չաձազանցված)

• Վահագնի ծնունդ
• Հայկ և Բել
• Սասունցի Դավիթ
• Շամիրամ և Արա գեղեցիկ
• Տորքանգեղ

Հայկական վիպերգեր- իրապատում, որոնք հիմնված են պատմական հավաստի դեպքերի վրա, որոնց հերոսները պատմական կերպարներ են։

• <<Տիգրան և Աժդահակ>>- Ք․ա 6-րդ դար, հայոց արքա Տիգրան Երվանդյան, Մարաստանի արքա Աժդահակ,պարսից արքա Կյուրոս Մեծ։

Արտաշեսի վիպերգաշար

• <<Երվանդ և Արտաշես>>(Արտաշես և Երվանդ IV)
• <<Արտաշես և Սաթենիկ>> (Արտաշես արքա և ալանանց արքայադուստր՝ Սաթենիկ)
• <<Արտաշես և Արտավազդ>>(Արտաշեսի և որդի Արտավազդի բողոքի մասին)

Թեմա 5- Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորությունը 1-3 դարերում

Ենթահարցեր

1. Տրդատ III-ի գահակալությունը

Պատասխաններ

1.

276թ․-Տրդատի հաղթական մենամարտը

287թ․-Տրդատի վերադարձը Հայաստան և բազմելը գահին։

• Եկեղյաց գավառ-Անահիտ աստվածուհու պաշտամունքի կենտրոն
• Խոր Վիրապ-Գրիգորի բանտարկության վայրը (13 տարի)
• Հռիփսիմյան քույրեր-Հռոմի կայսր Դիոկղետիանոսի հետապնդումներից խուսափող և Հայաստան փախած քրիստոնյա քույրերը։

301թ-Քրիստոնեության հռչակումը Հայստանում որպես պետական կրոն։

296թ-Պարսից զորքը պարտության մատնելով հռոմեական բանակին հյուսիսային միջագետքում մտնում է Հայաստան։

297թ-Ոսխայի ճակատամարտ (Բաեն գավառ)

298թ-Մծբենի հաշտության պայմանագիրը։( 40 ամյա, Հռոմի և Հայաստանի միջև)

287, 298- 330թթ-Տրդատ Գ․

Թեմա 4-Մեծ Հայքի թագավորությունը Արտավազդ II-ի օրոք

Ենթահարցեր

1. Մարկոս Կրասոսի Արշավանքը
2. Մարկոս Անտոնիոսի արշավանքը

Պատասխաններ

1.

• Արտավազդ II  Ք․ա 55-34թթ
• Ք․ա 54թ․ Հռոմի արշավանքը Պարթևաստանի դեմ՝ Կրասոս զորավարի գլխաորությամբ։
• Ք․ա 53թ․ Խարանի ճակատամարտը՝ Օրորտես II Պարթևաստանի արքա ով ուղարկց Սուրեն Զորավարին Կրասոսի դեմ։ Հայ-պարթևական դաշինք Արտավազդ II-ի և Օրոդես II-ի միջև։ (Օրոդես II-ի որդու՝ Բակուրի և Արտավազդի քրոջ ամուսնությունը)

2.

• Ք․ա 38թ․-Հրահատը գրավեց հոր՝ Օրդեոս II-ի գահը։
• Ք․ա 36թ․ հռոմեացի զորավար Անտոնիոսի Պարթևական արշավանքը, հարյուր հազարավոր զորքով ( քառասունչորս հազար զորք )
• Ք․ա 34թ Անտոնեոսի հարցակումը Հայաստանի վրա։ Անտեոսի ընտանիքի ձերբակալումը և տանելը Եգիպտոս։ Արտաշես II ՝ Արտավազդ II-ի  որդին և հաջորդողը։ (Ք․ա 30-22թթ)
• Ք․ա 31թ Արտավազդ II-ի և իր կնոչ մահապատիժը, իսկ երկրու որդիները մնացին պատանդ Հռոմում։

Թեմա 2,3 – Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորություն

Ենթահարցեր

1. Արտաշես I, թագավորության կազմավերում
2. Հայաստան աշխարհակալ տերություն, Տիգրան Մեծ
3. Արտավազդ II, թագավորության անկում
4. Հայ-Հռոմեական պատերազմ

Պատասխաններ

1.Մագնեսայի ճակատամարտ Ք.ա 190թ՝ Հռոմի և Սելևկյանների միջև Զրե և Արտաշես:

Ք.ա 159թ. Մեծ Հայք Արտաշեսյան թագավորություն

Հայկական հողերի միավորում՝

• Հյուսիսում-Գուգարք
• Հարավ-Տմորիք
• Արևելք-Կասպից երկիր և Փայտակարան
• Արևմուտք-Կարին և Տերճան

Արտաշես I թագավորել է Ք.ա 189-Ք.ա 160

Արտաշես I բարեփոխումներ

• Վարչական բարեփոխում– Բաժանել է 120 գավառի
• Ռազմական բարեփոխում-Զորքը բաժանել է 4 մասի

1. Հյուսիսաին զորավարություն-իր որդի Զարեհ
2. Հարավային զորավարություն-իր դայակ Սմբատ Բագրատունի
3. Արևմտյան զորավարություն-իր որդի Տիրան
4. Արևելյան զորավարությւոն-իր որդի Արտավազդ I նաև ամբողջ զորքի սպարապետ

• Հողային բարեփոխում-Հողաբաժան սահմանաքարերի կանգնացում համայնական և մասնային հողերի միջև:

Մայրաքաղաք Արտաշատ ըստ Մ.Խորենացու

Ք.ա 185թ Արաքս և Մեծամոր գետերի խառնարան: Պլոտոքս (Հույն պատմիչ), Հանիբալ(Կարթագենի զորավար)  օգնել է ընտրել մայրաքաղաքի տեղը: Հայկական Կարթագեն, քանի որ Կարթագենի զորավարն է կազմել հատակագիծը:

Արտաշես Ա-ի պատվատիտղոսները՝

1. Բարի
2. Բարեպաշտ
3. Մեծ

2.Հայաստանը աշխարհակաալ տերություն:

Տիգրան Մեծ, Արտավազդ Ա (ք.ա 160-115)

Հայ պարթևական պատերազմ (պատանդ Տիգրան): Տիգրան Ա-ն Ք.ա 115-95թ: Տիգրան Ա-ի մահից հետո, Տիգրան  Ք.ա 95թ Աղձնից նահանգում, Տիգրանի բազմելը Հայոց գահին: Ք.ա 94թ. Ծոփքի միավորումը Մեծ Հայքին:

Հայ-Պոնտական դաշինք (Ք.ա 94թ Արտաշատ մայրաքաղաքում): Միհրդատ պոնտացու և Տիգրան Մեծի միջև Ք.ա 93թ Կպադովկիայի նվաճումը Հայ-Պոնտական զորքերի կողմից:

Ք.ա 87թ-Տիգրան Մեծի արշավանքը դեպի Պարթևաստան:

Պարթևաստան մայրաքաղաք Էքաբատան, 70 հովիտների վերադարձ, արքայից արքա տիտղոսի զիջում, Պարթևաստան-մայրաքաղաք ընդունեց Հայաստանի գերիշխանությունը:

3. Տիգրան Մեծի բազմելը Սելեվկյանների գահին  (17տարի)

Տիգրան Մեծի աշխարհակալ տերության սահմանները 

Բանակ

Տիգրան Մեծի բանակ-300000

Բուն հայկական-120000

Տիգրանակերտ մայրաքաղաք-Աղձնիքում

Արքուն պողոտա- Արտաշատ-Տիգրանակերտ կապող ճանապարհ:

Տիտղոսներ

• Վեհագույն
• Մեծ Աստված
• Աշխարհակալ
• Արքայից-արքա

4) Հայ-Հռոմեկան պատերազմ

Բաժանվել է 2 փուլի՝

1. 69-67թ
2. 66թ

Ք.ա 69թ Հռոմեացի զորավար Լոգոլոսը արշավում է Հայաստան: Տիգրանակերտի ճակատամարտը Հռոմը հաղթեց:

Ք.ա 68թ Սեպտեմբեր-Արածանի (Արևելյան Եփրատ) ճակատամարտ: Հռոմը պարտվեց:

Ք.ա 66թ Արտաշատի պայմանագիրը Տիգրան Մեծի և Գենոպոմպեոսի միջև:

Եթե հայաստանը պարտվեր՝

1. Հայաստանը պետք է հրաժարվեր բոլոր նվաճումներից
2. Հայաստանը Հռոմին պետք է վճարեր խոշոր ռազմատուգանք
3. Մեծ Հայքը պետք է ճանաչվի Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից:

Թեմա 1 – Հայոց հայրենիք

Ենթահարցեր

1. Հայրենիք հասկացություն:Հայկական լեռնաշխարհի դիրքն ու սահմանումը:
2. Գետեր և լճեր
3. Վարչական բաժանում (Մեծ և Փոքր Հայք)

Պատասխաններ

1) Հայկական լեռնաշխարհի սահմանում:

Այն տարածքը որտեղ ծնվել և շարունակում է ապրել հայ ժողովուրդը կոչվում է հայկական լեռնաշխար:

Հայկական լեռնաշխարհը նաև անվանել են լեռնային երկիր և լեռնային կղզի. բարձր դիրքի պատճառով:

Այսպես են անվանել Հայաստնաը մեր հարևան պետությունները

• Արարատ
• Ուրարտու
• Արմենի
• Սոմխեթի-Վրաստան

Սահմաններ

• Հյուսի-Կովկասյան լեռնաշղթա-Կուր գետ
• Հարավ-Հայկական տավրոս
• Արևելք-Կասպից ծով, Ուրմիա լիճ
• Արևմուտք-Փոքրասիական բարձրավանդակ

Բարձր լեռներ

1. Արարատ-5165մ
2. Սիփան-4434մ
3. Արագած-4096մ

Գետեր և լճեր

Գետեր

1. Կուր(1113կմ)           միախառնվում են իրար թափվում են Կասպից ծով
2. Արփա(1000կմ)

1. Եփրատ(500կմ)      միախառնվում են իրար և թափվում են Պարսից ծոց
2. Տիգրիս(400կմ)

Ճորոխ գետ (345կմ)- թափվում է Սև ծով

Լճեր

1.Ուրմիա լիճ- Աղի լիճ է չունի բուսականություն և ձկնատեսակներ:

2.Վանա լիճ- Աղի լիճ է չունի բուսականություն, սակայն հայտնի է Վանատառեխ ձկնատեսակով:

Վանա լիճը բաժանվում է 4 կղզիի՝ Լիմ, Կտուց, Արտեմ, Աղթամար

3.Սևանալիճ-քաղցրահամ լիճ է ունի բուսականություն և ձկնատեսակներ: Սևանից է սկիզբ առնում Հրազդան գետը, որը թափվում է Արաքսում:

Վարչական բաժանմունք

Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը կազմում է 400000կմ²: Տարածքը բաժանվում է երկու մասի՝ Մեծ և Փոքր Հայք:

• Մեծ Հայքի տարածքը կազմում է մոտ 300000կմ²: Այն բաժանվում է 15 նահանգի

1.Գուգարք            6.Վասպուրական        11.Տարուբերան

2.Ուտիք                 7.Պարսկահայք           12. Ծոփք

3.Արցախ                8.Կոճայք                     13.Բարձր հայք

4.Սյունիք                9.Մոկք                        14.Տայք

5.Փայտակարան     10.Աղձնիք                 15.Այրարատ

• Փոքր Հայքի տարածքը կազմում էր մոտ 80000կմ²

Այսօրվա հայաստան

ՀՀ(Սյունիք, Գուգարք,Այրարատ,Ուտիք) տարածքը կազմում է 30000կմ²

Արցախի հանրապետությաւն (Սյունիք,Արցախ,Ուտիք) տարածքը կազմում է 12000կմ²

Հայաստանի անկախության հռչակագիր

Հայաստանի անկախության հռչակագաիրը ընդունվել է 1990թ. Օգոստոսի 23-ին: Հռչակագրի հատուկ հոդվածով ասվում է, որ եթե ԽՍՀՄ-ի տվյալ օրենքը հավանություն չի ստանում Հայաստանի գերագույն խորհրդի կողմից ապա չի կարող գործել հանրապետությունում: Պետական զինանշանը և դրոշը: Դրոշը հաստատվեց եռագույնը՝ կարմիր, կապուտ, ծիրանագույն, իսկ զինանշան: Որոնք Առաջին հանրապետության դրոշն էին և զինանշանը: Փաստաթղթի տնտեսական բաժնում նշվում էր, որ Հայաստանի հողը,նրա ընդերքը, ձեռնարկությունները համարվում են հայ ժողովրդի սեփականությունը: ՀՀ-ն պետք է ունենար սեփական դրամական համակարգ: Մշակույթային բաժնում հատուկ ուշադրություն էր հատկեցվում հայերենի, իբրև պետական լեզվի, կիրառման հարցին:  Մինչև նոր սահմանադրության ընդունումը հռչակագիրը ծառայելու էր, իբրև ծրագրային փաստաթուղթ:

Ալեքսանդր Թամանյան

Ալեքսանդր Թամանյանը ծնվել է 1878 թվականին Եկատերինոդարում (այժմ՝ Կրասնոդար)։ 1904 թվականին ավարտել է Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի բարձրագույն գեղարվեստի ուսումնարանի ճարտարապետության բաժանմունքը՝ նկարիչ-ճարտարապետի կոչումով։ 1917 թվականին եղել է Պետրոգրադի գեղարվեստի ակադեմիայի խորհրդի նախագահը՝ ակադեմիայի վիցե-պրեզիդենտի իրավունքներով։ Երկար տարիներ նա ապրում ու ստեղծագործում է Ռուսաստանում, նախագծում ու տարբեր քաղաքներում կառուցում բազմաթիվ շինություններ։ 1919 թվականին տեղափոխվել է Երևան, 1921 թվականին՝ Իրան։ 1923 թվականին հրավիրվել է Հայաստան, ծավալել բուռն ու եռանդուն աշխատանք։ Եղել է Ժողկոմխորհի գերագույն տեխնիկական բաժնի նախագահ, ապա՝ պետպլանի փոխնախագահ (1923 թվականից), Հուշարձանների պահպանության կոմիտեի (, Հայաստանի կերպարվեստի աշխատողների ընկերության նախագահ:

Գործունեությունը

Թամանյանի առաջին գործը Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե հայկական եկեղեցու վերակառուցումն է։

Հետևելով Նիկողայոս Մառի Անիի պեղումներին՝ նախագծել է Անիի թանգարանը։

Թամանյանի նախագծերով 1907-1913 թթ. կառուցված շենքերում կիրառված են դասական և XVIII-XIX դդ. սկզբի ռուսական ճարտարապետության ձևերը։

• Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում
• Շչերբատովի տունը Մոսկվայում
• Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսի փայտաշեն համալիրը
• Մոսկվա-Կազան երկաթուղու հիվանդանոցային համալիրը Պրոգորովկայում

Թամանյանի առաջին ճարտարապետական աշխատանքն է եղել Երևանի գլխավոր հատակագիծը 150 հազար բնակչի համար, որն հաստատվել է ՀՍՍՀ Ժողկոմխորհի կողմից 1924 թվականին։ Այդ նախագծի իրագործումով մեծապես տուժեց 16-18-րդ դդ.-ի Երևանի պատմաճարտարապետական տեսքը։ 1934 թվականին սկսել է մշակել «Մեծ Երևանի» հատակագիծը 500 000 բնակչի համար։ Այն մնացել է անավարտ։ 1925-1933 թվականներին նախագծել է Լենինականի, Վաղարշապատի, Ստեփանակերտի, Կամոյի, Հրազդանի, Լուկաշինի, Նուբարաշենի և այլ բնակավայրերի հատակագծերն, որոնցից ոչ բոլորն են իրականացվել։

Երևանում նրա նախագծով կառուցվել են՝

• աստղադիտարանը
• անատոմիկումը
• անասնաբուժական, ֆիզիոթերապևտիկ, պոլիտեխնիկական ինստիտուտների շենքերը
• հանրային գրադարանը
• Կառավարության տունը
• Օպերայի և բալետի թատրոնը

Կառավարական տունը և Օպերային թատրոնի ու համերգասրահի շենքը կանխորոշել և պայմանավորել են Երևանի քաղաքաշինական կարևորագույն հանգույցների լուծումները, առաջինը՝ Հանրապետության հրապարակի անսամբլի, երկրորդը՝ թատրոնի շրջակա տարածության և հիմնական, մայրուղիներից մեկի՝ Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատումը։ Հիդրոկայանի շենքը Թամանյանի առաջին այն աշխատանքներից է, որտեղ նա ստեղծագործաբար օգտագործել և զարգացրել է հայ ճարտարապետության ավանդույթները։ Հիդրոկայանի շենքը ճարտարապետության ու բնության ներդաշնակ կապի և անսամբլի լավագույն օրինակներից է։ Թամանյանի ստեղծագործություններում հայ ճարտարապետության ծավալատարածքային և արխիտեկտոնիկ առանձնահատկությունները, մանրամասերի անկրկնելիության և բազմազանության սկզբունքը նոր մեկնաբանություն և որակ են ստացել։ Թամանյանի ստեղծագործությունը նոր ուղի է բացել հայ ճարտարապետության ավանդույթները զարգացնելու և դրանց հիման վրա նորը ստեղծելու գործում՝ սկզբնավորելով ճարտարապետության թամանյանական դպրոցը։ Նրա կառույցներում ճարտարապետական ձևերը ճշմարիտ են և օրգանական՝ պայմանավորված հիմնական շինանյութի՝ քարի հատկություններով։ Քաղաքի մասերի, հանգույցների և անսամբլների փոխադարձ կապն ու պայմանավորվածությունը Թամանյանը մշակել է քաղաքաշինության պահանջների իր ընկալումով և սկզբունքներով։ Կազմելով Երևանի գլխավոր հատակագիծը, Թամանյանը նախատեսել է քաղաքի հիմնական անսամբլները, դրանց տարածական լուծումները, և նրա նախագծած ամեն մի շենք այդ անսամբլների օրգանական մասն է կազմում։ Թամանյանի անունով են կոչվել Երևանում փողոց՝ հուշարձանով, շինարարական տեխնիկումը, Հայաստանի ճարտարապետների միության տունը , թանգարան-ինստիտուտը, 89-րդ Հայկական հրաձգային դիվիզիան։ 2001 թվականին ՀՃՄ սահմանել է Թամանյանի անվան ոսկե մեդալ։ ՀՀ կառավարության 2002 թվականի օգոստոսի 5-ի թիվ 1401-Ն որոշմամբ ստեղծվել է Ալեքսանդր Թամանյանի թանգարան-ինստիտուտը։ Ալեքսանդր Թամանյանի մասին գրվել են պոեմներ, որոնցից մեկի հեղինակը Աղասի Այվազյանն է։

Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիա

Հայաստանի գիտությունների ակադեմիան  հիմնադրվել է 1943թ. նոյեմբերի 10-ին՝ 1935 թվականից գործող ԽՍՀՄ հայկական մասնաճյուղի  հիման վրա: Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի առաջին հիմնադիրներից մեկն է Հովսեփ Օրբելին, իսկ 1947-1993 թթ.՝  Վիկտոր Համբարձումյանը: 1993-2006 թթ. ՀՀ ԳԱԱ-ն ղեկավարել է ակադեմիկոս Ֆադեյ Սարգսյանը: 2006թ. մայիսի 17-ին ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի պրեզիդենտ է ընտրվել ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանը:

ԳԱԱ-ն կազմակերպում և իրականացնում է հիմնարար և կիրառական գիտական հետազոտություններ, համակարգում հանրապետությունում կատարվող հիմնարար հետազոտությունները: ԳԱԱ-ն Հայաստանի Հանրապետության իշխանության բարձրագույն մարմինների պաշտոնական գիտական խորհրդականն է:

ՀՀ ԳԱԱ-ն, որպես պետական գիտական հաստատություն, գիտահետազոտական ինստիտուտների, նրանց հավասարեցված հաստատությունների, օժանդակ ծառայությունների և կառավարման մարմնի՝ նախագահության միասնությունն է: ՀՀ ԳԱԱ-ն միավորում է 34-ից ավելի գիտական ինստիտուտներ, հաստատություններ, ձեռնարկություններ և այլ կազմակերպություններ: ՀՀ ԳԱԱ նախագահությունն ունի, ըստ գիտության բնագավառների, գիտությունների հինգ բաժանմունք՝

• մաթեմատիկական և տեխնիկական գիտությունների բաժանմունք,
• ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի բաժանմունք,
• բնական գիտությունների բաժանմունք,
• քիմիական և երկրի մասին գիտությունների բաժանմունք,
• հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունք:

Որոշ ինստիտուտներ ունեն փորձարարական գործարաններ, փորձակայաններ, հատուկ կոնստրուկտորական բյուրոներ, բուսաբանական այգիներ և այլն: Նախագահությանն առընթեր գործում են՝ Հիմնակազմ գիտական գրադարանը, Գիտական տեղեկատվության կենտրոնը, Միջազգային գիտակրթական կենտրոնը, ՙԳիտություն՚ հրատարակչական-արտադրական միավորումը, տպարանը, ինչպես նաև օժանդակ ծառայություններ:

ՀՀ ԳԱԱ նախագահությանն առընթեր գործում են գիտական հանձնաժողովներ և խորհուրդներ /գիտահրատարակչական խորհուրդ, հաշվողական տեխնիկայի հանձնաժողով, էներգետիկայի պրոբլեմային գիտական խորհուրդ, Սևանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողով/, իսկ գիտությունների բաժանմունքներում, ըստ գիտական ուղղությունների՝ գիտական խորհուրդներ:

Քաղաքական բռնություն

Բոլշևիկների կուսակցության ղեկավարությունը իշխանությունը պահելու ելքը տեսնում էր ոչ թե ժողովրդավարության, այլ՝ հարկադրանքի մեջ: Առաջին զանգվածային բռնաճնշումները գործադրվեցին հայ սպայության նկատմամբ:1920թ. Վերջին և 1921թ. Սկզբին Հայաստանից արտաքսվեցին շուրջ 1400 հայ սպաներ: 1930 թվականից, երբ «համատարած կոլեկտիվացման» պատճառով խիստ սրվել էր տնտեսական ու քաղաքական իրադրությունը, բռնությունները նոր թափ առան: Շատ գյուղացիներ, որոնց պիտակավորում էին «կուլակներ», և ովքեր դեմ էին հարկադրական կոլեկտիվացմանը, արտաքսվեցին հայրենի գյուղերից: Միայն 1930թ. Առաջին կեսին Հայաստանում ունեզրկվել է և արտաքսման էին ենթարկվել շուրջ 1100 գյուղացիական տնտեսություններ: Բռնությունը և հալածանքը չշրջանցեցին նաև եկեղեցին: Փակվեցին հարյուրավոր եկեղեցիներ: Բռնություն գործադրվեց շատ հոգևորականների նկատմամբ: 1936-1938 թվականները դարձան խորհրդային պատմության «սև տարիներ»: Պատժիչ մարմինների, մատնիչներ աչքից չվրիպեցին նաև գյուղատնտեսության, դպրոցի աշխատողներ, ուսանողներ: Միայն 1937թ. Հայաստանում ձեռբակալվել է 5000 մարդ: Նրանց տոկոսի 67 տոկոսի համար ընդունվել է գնդակահարության որոշում: Խորհրդային իշխանության տարիներին Հայաստանում անհիմն կերպով բռնաճնշման ենթարկվեց շուրջ 42 հազար մարդ, որոնց զգալի մասը գնդակահարվեց: Ստալինյան ոճրագործություններին հնարավոր եղավ վերջ տալ միայն Ի. Ստալինի մահից հետո:

Սևրի պայմանագիրը

Սևրի պայմանագիրը կնքվել է Փարիզի Սևր կոչվող արվարձանում 1920թ. Օգոստոսի 10-ին: Սևրի պայմանագիրը հաշտության պայմանագիր էր,որը կնքվել է Անտատի երկրների և սուլթանական Թուրքիայի միջև: Հայաստանի կողմից պայմանագիրը ստորագրեց Ավ. Ահարոնյանը: Նա այդ օրը համարել է իր կյանքի ամենաերջանիկ օրը: Ըստ Սևրի պայմանագրի 88-93 հոդվածների՝ Օսմանյան Թուքրիանն պարտավորվում էր ճանաչել Միացյալ Հայաստանը: Հայաստանին էր անցնում Էրզրումի, Տրապիզոնի, Վանի և Բիթլիսի նահանգները ոչ ամբողջությամբ՝ 90 հազար քառ. Կմ, ելքով դեպի Սև ծով: Այդպիսով Հայաստանի տարածքը կազմելու էր 160 հազար քառ. Կմ: Սակայն, ցավոք, հետագա դեպքերն ու իրադարձությունները աննպաստ ընթացան: Սևրի պայմանագիրը մնաց թղթի վրա:

Սևրի պայմանագիրը չիրագործվեց, որովհետև այդ ժամանկ Թուրքիայում ծավալվել էր ազգայնական զինված մի շարժում, որ գլխավորում էր թուրք գեներալ Մուստաֆա Քեմալը: Քեմալականները չճանաչեցին սուլթանական կառավարության ստորագրած Սևրի պայմանագիրը: Մյուս կողմից՝ Սևրի պայմանագիրը ստորագրած, Հայաստանին դաշնակից համարվող պետությունները՝ Ֆրանսիան,Իտալիան, ապա նաև Անգլիան, աստիճանաբար երես դարձրին հայեից և մոռացության մատնեցին իրենց իսկ ստորագրած պայմանագիրը:

Մոսկվայի և Կարսի պայմանգրերը

1921թ. Փետրվարի 26-ից մարտի 16-ը Մոսկվայում կայացան ռուս-թուրքական բանակցությունները: Հայկական պատվիրակությունը զրկվել էր բանակցություններին մասնակցելու, բայց նա ցանկանում էր վերադարձնել Կարսի մարզը, Ալեքսանդրապոլը ու Սուրմալոււի գավառը:

Պայմանագրի համաձայն՝

• Ռուսաստանը ճանաչում էր Թուրքիայի իրավունքները թուրքաբնակ բոլոր վայրերում:
• Թուրքիայի հյուսիսարևելյան սահմանն անցնում էր Ախուրյան ու Արաքս գետերի հունով՝ թուրքական կողմում թողնելով Կարսի մարզը և Սուրմալուի գավառը:
• Նախիջևանը դառնում էր ինքնավար տարածք՝ Ադրբեջանի խնամակալության տակ, որը չէր զիջվելու երրորդը պետության:

Պարզ է, որ այդ պայմանները ուղղված էին Հայաստանի դեմ: Մոսկվայի պայմանագիրը բացասական ազդեց մեր վրա, որովհետև Հայաստանին մնում էր ընդամենը 29 հազար քառակուսի կիլոմետր: Եվ դա  այն դեպքում, երբ մինչև 1920թ. Թուրք-հայկական պատերազմը Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը տարածվում էր շուրջ 60 հազար քառակուսի կիլոմետրի վրա:

Կարսի պայմանագիրը կայացավ Կարսում 1921թ. Սեպտեմբերի 26-ից մինչև  հոկտեմբերի 13-ը: Հայաստանն առաջարկում էր վերադարձնել պատմական Անին և Կողբի աղահանքերը. Իրեն տրամադել Նախիջևանի երկրամասի հովանավորությունը, Օլթիի քարածխի, Կաղզվանի հանքերի և այլ վայրերի շահագործումը:

Կոնֆերանսում հայկական կողմի պահանջները, բնականաբար, չէին կարող քննարկվել: Թուրքիան համառորեն պնդում էր Մոսկվայի պայմանագրի հոդվածների պահպանումը:

Հոկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց Կարսի պայմանագիրը, որը կրկնում էր Մոսկվայի պայմանագիրը և, ըստ էության, վերջինի շարունակությունն էր:

Բաթումի պայմանագիրը

Բաթումի պայմանագիրը կնքվեց Հունիսի 4-ին 1918 թվականին Հայաստանի Հանրապետության և Օսմանյան Թուրքիայի միջև:

Պայմանագրի համաձայն՝

• Հայաստանը ունենալու է սահմանափակ թվով զորք:
• Երկաթուղիների վերահսկողությունն անցնելու էր Թուրքիային, որպեսզի նա կարողանա Հայաստանի վրայով զորք տեղափոխել Ադրբեջան:
• Հայաստանը պարտավորվում է կազմալուծել հայկական ազգային անկանոն զորախմբերը և այլն:
• Թուրքիային էր անցնում Արևմտյան Հայաստանը և Արևելյան Հայաստանի զգալի մասը՝ Կարսի մարզը և շուրջ հինգ գավառ:

Բաթումի պայմանագիրը անկախ Հայաստանի առաջին միջազգային փաստաթուղթն էր, որով թուրքիան առաջինը ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը: Բաթումի պայմանագիրը, որը չի վավերացվել ո՝չ Հայաստանի և ո՝չ էլ Թուրքիայի կառավարությունների կողմից, իր ուժը պահպանեց մինչև համաշխարհային պատերազմի ավարտը՝ 1918թ. Նոյեմբերը:

Իմ կարծիքով Բաթումի պայմանագիրը այնքան էլ հաջող չէր, որովհետև ըստ այդ պայմանագրի Թուրքիան Հայաստանից խլում էր 28 հազ. Քառ. Կմ տարածք, թողնելով նրան միայն 12 հազ. Քառ. Կմ տարածք: Բայց մյուս կողմից էլ Բաթումի պայմանագիրը անկախ Հայաստանի առաջին միջազգային փաստաթուղթն էր, որով Թուրքիան առաջինը ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը: Նորահռչակ Հայաստան Հանրապետությունը հարկադրված է կնքել Բաթումի կողոպտիչ պայմանագիրը: Բայց դրա շնորհիվ ձեռք բերվեց դադար, որը հնարավորություն տվեց սկսելու պետական շինարարության գործընթացը: